Làng nghề dệt chiếu cói Phú Tân – Làng nghề hơn trăm năm tuổi tại Phú Yên

Làng nghề dệt chiếu cói Phú Tân là một trong những làng nghề truyền thống lâu đời nhất Phú Yên, với lịch sử hơn 100 năm hình thành và phát triển tại xã An Cư, huyện Tuy An, nơi hơn 200 hộ dân tham gia sản xuất từ nguyên liệu cói địa phương. Nằm cách TP. Tuy Hòa khoảng 30 km, làng nghề này không chỉ giữ gìn kỹ thuật thủ công tinh xảo mà còn hướng tới du lịch cộng đồng, biến những tấm chiếu cói đa sắc màu thành sản phẩm văn hóa mang lại sinh kế bền vững cho cư dân. Với diện tích trồng cói hơn 25 ha, Phú Tân trở thành biểu tượng của sự cần cù, sáng tạo, thu hút du khách tìm hiểu quy trình dệt chiếu và bản sắc văn hóa miền Trung.

Lịch sử hình thành

Làng nghề dệt chiếu cói Phú Tân được hình thành từ hơn 100 năm trước, gắn liền với đời sống nông nghiệp của cư dân xã An Cư, huyện Tuy An, khi người dân chuyển từ trồng lúa sang trồng cói để tận dụng đất đai địa phương. Năm 1977, tỉnh Phú Yên chính thức công nhận làng là làng nghề truyền thống, và đến năm 2013, nó được công nhận rộng rãi hơn, đánh dấu sự phát triển qua nhiều thế hệ với hơn 600 lao động tham gia. Từ năm 1995, Trung tâm Khuyến nông tỉnh tổ chức các lớp đào tạo kỹ thuật, giúp làng vượt qua khó khăn và hiện đại hóa một phần quy trình sản xuất.

Quy trình sản xuất

Quy trình dệt chiếu tại Phú Tân bắt đầu từ việc thu hoạch cói trên cánh đồng 25 ha, sau đó giũ sạch, chẻ nhỏ, phơi khô và nhuộm màu tự nhiên như xanh, đỏ, vàng để tạo sản phẩm đa dạng. Công đoạn nhuộm đòi hỏi kinh nghiệm cao để màu sắc bền đẹp, tiếp theo là dệt thủ công bằng khung gỗ hoặc máy móc hiện đại, với hai người phối hợp để tạo tấm chiếu chắc chắn, kích thước khoảng 1,6 m. Sản phẩm cuối cùng bao gồm chiếu dệt tay giá 50.000-60.000 VNĐ/cặp và chiếu máy giá 130.000-160.000 VNĐ/cặp, được tiêu thụ rộng rãi ở Nam Trung Bộ và Tây Nguyên.

Giá trị văn hóa

Làng nghề Phú Tân mang giá trị văn hóa sâu sắc, phản ánh sự khéo léo và kiên trì của người dân Tuy An qua các thế hệ, với các nghệ nhân lớn tuổi truyền nghề cho lớp trẻ để giữ gìn bản sắc dân gian. Sản phẩm chiếu cói không chỉ là vật dụng hàng ngày mà còn là biểu tượng của sự mộc mạc, mát mẻ trong thời tiết hanh khô, góp phần vào di sản thủ công mỹ nghệ miền Trung. Làng còn gắn với các lễ hội địa phương, nơi du khách có thể tham gia dệt chiếu, học hỏi về lao động cộng đồng và mua quà lưu niệm ý nghĩa.

Phát triển du lịch cộng đồng

Làng nghề đang hướng tới du lịch cộng đồng qua sự hỗ trợ của UBND xã An Cư và HTX chiếu cói An Cư, kết nối với các tour từ Công ty Việt Beach để du khách trải nghiệm dệt chiếu và tham quan cánh đồng cói. Các hoạt động như học nhuộm màu, dệt thủ công và giao lưu với nghệ nhân giúp quảng bá sản phẩm, tăng thu nhập cho hơn 600 lao động và bảo tồn nghề truyền thống. Mô hình này góp phần xây dựng nông thôn mới, biến làng thành điểm đến văn hóa, thu hút du khách yêu thích trải nghiệm chân thực.

Hướng dẫn tham quan

Từ TP. Tuy Hòa, du khách chạy xe máy theo Quốc lộ 1A hướng Nam khoảng 30 km đến xã An Cư, huyện Tuy An, mất 45-60 phút, sau đó hỏi đường vào thôn Phú Tân với biển chỉ dẫn rõ ràng. Vé tham quan miễn phí, thời gian lý tưởng sáng sớm từ tháng 4-9 để quan sát quy trình dệt và tránh nắng nóng, kết hợp Google Maps hoặc tour địa phương giá 500.000 VNĐ/người. Mang theo nước uống và trang phục thoải mái để tham gia trải nghiệm, liên hệ HTX An Cư để đặt lịch học dệt.

Lưu ý bảo tồn

Du khách nên tôn trọng quy trình sản xuất bằng cách không làm ồn hoặc can thiệp vào công việc của nghệ nhân, đồng thời mua sản phẩm để hỗ trợ kinh tế làng nghề. Không hái cói hoặc xả rác trên cánh đồng để bảo vệ môi trường trồng trọt, góp phần giữ gìn làng nghề hơn trăm năm tuổi. Tham gia các chương trình du lịch cộng đồng để học hỏi và lan tỏa giá trị văn hóa, đảm bảo sự phát triển bền vững.

Làng nghề dệt chiếu cói Phú Tân không chỉ là nơi lưu giữ truyền thống mà còn là cầu nối văn hóa, nơi du khách cảm nhận sự mộc mạc của Phú Yên qua đôi tay khéo léo của cư dân. Với sự kết hợp giữa thủ công và hiện đại, làng hứa hẹn trở thành điểm đến hấp dẫn, bảo tồn di sản cho thế hệ sau.