Khám phá Chùa Hồ Sơn Phú Yên – Ngôi chùa linh thiêng trong lòng người dân Tuy Hòa

Chùa Hồ Sơn, hay còn gọi là Hồ Sơn Cổ Tự, là một trong những ngôi chùa cổ kính nhất Phú Yên, tọa lạc trên một khu đất cao thuộc thôn Ninh Tịnh, xã Bình Kiến, TP. Tuy Hòa, tạo nên không gian tách biệt với nhịp sống đô thị hối hả. Với lịch sử hơn 300 năm, chùa không chỉ là biểu tượng Phật giáo mà còn là nơi linh thiêng gắn bó sâu sắc trong lòng người dân Tuy Hòa, nơi họ tìm về để cầu bình an, tĩnh tâm giữa ruộng vườn xanh mướt và cây trái sum suê. Được xây dựng giữa thế kỷ XVIII bởi ngài Tế Căn đời thứ 36 dòng Lâm Tế, chùa đã trải qua nhiều lần trùng tu nhưng vẫn giữ nét cổ kính, lưu giữ các bảo vật khảo cổ và trở thành điểm du lịch tâm linh thu hút du khách thập phương. Trong bối cảnh Phú Yên phát triển du lịch sinh thái, Chùa Hồ Sơn nổi bật như một “ốc đảo” yên bình, nơi thiên nhiên hòa quyện với văn hóa Phật giáo, mang đến hành trình khám phá đầy ý nghĩa.

Lịch sử hình thành và các lần trùng tu

Chùa Hồ Sơn được tạo lập vào giữa thế kỷ XVIII, khoảng hơn 300 năm trước, bởi Tổ Tế Căn – đời thứ 36 của dòng thiền phái Lâm Tế – tại khu đất đồi Chàm cổ xưa ở thôn Ninh Tịnh, phường 9, TP. Tuy Hòa. Ban đầu, nơi đây là vùng đất hoang vu với dấu tích văn hóa Chăm Pa, và chùa nhanh chóng trở thành trung tâm Phật giáo đầu tiên của Phú Yên, phản ánh sự lan tỏa của thiền phái Lâm Tế Liễu Quán từ miền Trung vào xứ Nẫu. Qua 17 đời trụ trì, từ Tế Căn, Đạo Quang, Đạo Khánh đến vị hiện tại là Hòa thượng Thích Nguyên Đức, chùa đã chứng kiến bao thăng trầm lịch sử, từ thời phong kiến đến kháng chiến và đổi mới.

Năm 1975, sau ngày thống nhất đất nước, chùa được trùng tu lớn theo kiến trúc cổ lầu đặc trưng, với sự bổ sung Quan Âm các và hồ sen trong khuôn viên, biến nơi đây thành không gian bề thế hơn 1 hecta. Đến năm 1984, dưới sự chủ trì của Hòa thượng Thích Nguyên Đức, chánh điện được mở rộng, bài trí trang nghiêm hơn với tượng Phật nghìn mắt nghìn tay, đồng thời bảo tồn các di vật cổ từ thời Chăm Pa như tượng Phật và gạch nung phát hiện tại chỗ. Những lần trùng tu không chỉ khôi phục mà còn nâng tầm giá trị văn hóa, giúp chùa trở thành di tích Phật giáo quan trọng, nơi lưu giữ hồn cốt linh thiêng của người dân Tuy Hòa qua bao thế hệ. Ngày nay, chùa vẫn là nơi tổ chức các lễ hội lớn như Vu Lan hay Tết Nguyên Đán, thu hút hàng ngàn Phật tử và du khách về hành hương.

Sự hình thành của chùa gắn liền với quá trình khai hoang lập ấp của người Việt tại Phú Yên, nơi Phật giáo được du nhập và Việt hóa, tạo nên bản sắc tâm linh riêng biệt. Các di vật khảo cổ như tượng Phật bằng đất sét nung niên đại thế kỷ VI-VII, tìm thấy tại đồi Chàm, khẳng định giá trị lịch sử, biến Chùa Hồ Sơn thành “bảo tàng sống” về sự giao thoa văn hóa Chăm-Việt. Lịch sử này không chỉ là câu chuyện của một ngôi chùa mà còn là hành trình tinh thần của cộng đồng Tuy Hòa, nơi người dân coi chùa như “mái ấm tâm hồn”.

Kiến trúc và các bảo vật linh thiêng

Kiến trúc Chùa Hồ Sơn mang đậm phong cách cổ lầu miền Trung, với chánh điện rộng lớn được ốp tường đá và mái ngói âm dương cong vút, tạo cảm giác uy nghiêm giữa không gian xanh. Khuôn viên chùa bề thế, bao quanh bởi vườn cây ăn trái đa dạng như chuối tím (cơm lửa), chuối nà quạ (tá quạ), chuối sáp và chuối búp sen – những giống quý hiếm địa phương – cùng hồ sen rợp bóng, Quan Âm các và các tháp cổ. Dù nằm giữa lòng TP. Tuy Hòa, chùa vẫn giữ sự tĩnh mịch nhờ vị trí trên đồi cao, với lối vào rợp bóng cây cổ thụ và tiếng chim hót vang vọng, như một chốn bồng lai tiên cảnh.

Các bảo vật linh thiêng là điểm nhấn, với tượng Phật Thích Ca bằng sa thạch phong cách Chăm Pa cao 0,36m, ngang 0,30m, nặng 15kg, và đầu tượng Phật bằng đất sét nung cao 0,25m, nặng 4kg – những di vật có giá trị khảo cổ cao từ thế kỷ VI-VII. Bên trong chánh điện, tượng Phật nghìn mắt nghìn tay được tạc tinh xảo, cùng các pho tượng cổ khác, tạo không gian trang nghiêm để du khách chiêm bái và cầu nguyện. Vườn chim tự nhiên quanh chùa, với các loài quý hiếm như trĩ, công và sao được ghi trong sách đỏ Việt Nam, nhờ môi trường xanh sạch, biến nơi đây thành khu sinh thái tâm linh độc đáo. Kiến trúc và bảo vật không chỉ thể hiện sự tinh tế nghệ thuật mà còn mang linh khí thiêng liêng, khiến người dân Tuy Hòa tin rằng chùa là nơi “cầu được ước thấy”.

Không gian chùa còn có các hạng mục như nhà tổ, thư viện kinh sách và khu vực thiền định, nơi Phật tử tụ họp hàng ngày để tụng kinh, tạo nên nhịp sống tâm linh nhộn nhịp nhưng yên bình. Sự hài hòa giữa kiến trúc cổ kính và thiên nhiên khiến Chùa Hồ Sơn trở thành biểu tượng, nơi du khách không chỉ tham quan mà còn cảm nhận sự bình an sâu lắng.

Ý nghĩa văn hóa và tâm linh đối với người dân Tuy Hòa

Chùa Hồ Sơn là ngôi chùa linh thiêng nhất trong lòng người dân Tuy Hòa, nơi họ gắn bó từ bao đời qua các lễ hội và phong tục địa phương, coi chùa như “trái tim văn hóa” của thành phố. Với vai trò trung tâm Phật giáo, chùa đã chứng kiến sự phát triển của dòng Lâm Tế tại Phú Yên, góp phần hình thành bản sắc tâm linh “tu Phật xứ Nẫu”, nơi Phật giáo hòa quyện với đời sống ngư nông. Người dân thường về chùa vào ngày rằm, mùng một để cầu sức khỏe, an lành, hoặc tham gia các hoạt động từ thiện do Hòa thượng Thích Nguyên Đức tổ chức, thể hiện tinh thần “từ bi hỷ xả”.

Về văn hóa, chùa lưu giữ giá trị giao thoa Chăm-Việt qua các bảo vật, giúp cộng đồng Tuy Hòa tự hào về di sản lịch sử và thúc đẩy du lịch tâm linh bền vững. Trong đại dịch hay thiên tai, chùa là nơi tụ họp cầu quốc thái dân an, củng cố tinh thần đoàn kết, khiến nơi đây không chỉ là di tích mà còn là “ngôi nhà chung” của dân thành phố. Ý nghĩa tâm linh còn lan tỏa qua các câu chuyện linh ứng, như lời nguyện cầu thành hiện thực, thu hút Phật tử từ các tỉnh lân cận. Chùa Hồ Sơn đại diện cho sự kiên cường của người Phú Yên, nơi văn hóa Phật giáo nuôi dưỡng đạo đức và lối sống giản dị giữa đô thị hóa.

Hướng dẫn tham quan và trải nghiệm

Để đến Chùa Hồ Sơn, du khách từ trung tâm TP. Tuy Hòa di chuyển theo đường Nguyễn Tất Thành hoặc đường 2/4 khoảng 5-7 km về phía Đông, mất 15-20 phút bằng xe máy hoặc taxi, với biển chỉ dẫn rõ ràng. Vé tham quan miễn phí, thời gian lý tưởng là sáng sớm hoặc chiều muộn từ tháng 10 đến tháng 4, khi thời tiết mát mẻ và tránh đám đông. Bắt đầu hành trình bằng việc bước qua cổng tam quan cổ kính, dạo quanh hồ sen và vườn trái cây, hít thở không khí trong lành với tiếng chim ríu rít.

Trải nghiệm chính là chiêm bái chánh điện, thắp hương trước các pho tượng cổ và ngồi thiền bên Quan Âm các, cảm nhận sự tĩnh lặng giữa đô thị. Du khách có thể tham gia tụng kinh cùng sư thầy hoặc học cách hái chuối địa phương, kết hợp picnic nhẹ dưới tán cây. Giao lưu với Hòa thượng Thích Nguyên Đức hoặc các sư cô để nghe kể về lịch sử chùa, tạo kỷ niệm sâu sắc. Thời gian tham quan khoảng 1-2 giờ, mang theo nước uống và trang phục lịch sự để tôn trọng không gian linh thiêng. Những hoạt động này không chỉ thư giãn mà còn giúp du khách kết nối với văn hóa địa phương, mang về bình an trong tâm hồn.

Kết hợp khám phá các điểm lân cận

Gần Chùa Hồ Sơn, du khách có thể ghé Chùa Bảo Lâm dưới chân núi Chóp Chài, cách 3 km, với tượng Phật ngồi cao 18m và đại hồng chuông nặng 1,5 tấn, tạo hành trình tâm linh liên hoàn. Tiếp tục đến Hồ Điều Hòa Hồ Sơn, cách 2 km, một công trình nhân tạo rộng 20 ha với cảnh quan thơ mộng, lý tưởng cho dạo bộ hoặc chèo thuyền. Kết hợp thăm Bãi Xép hoặc Ghềnh Đá Đĩa cách 20 km để đa dạng từ tâm linh đến biển cả.

Tour Phú Yên 2-3 ngày có thể bao gồm chùa và các di tích văn hóa, từ Tuy Hòa dễ dàng di chuyển bằng xe buýt hoặc tour địa phương. Những điểm lân cận này làm phong phú hành trình, khám phá toàn diện “xứ Nẫu” với sự hòa quyện núi-non, biển-bầu trời.

Chùa Hồ Sơn Phú Yên không chỉ là ngôi chùa cổ mà còn là biểu tượng linh thiêng, nơi người dân Tuy Hòa tìm về cội nguồn và du khách cảm nhận sự bình yên đích thực. Với lịch sử hào hùng và không gian xanh tươi, chùa mãi là điểm đến đáng nhớ trong lòng Phú Yên. Hãy ghé thăm để chiêm nghiệm vẻ đẹp tâm linh ấy.