Nhà thờ Mằng Lăng Phú Yên – Dấu tích kiến trúc Gothic cổ xưa

Nhà thờ Mằng Lăng, một trong những công trình Công giáo cổ kính nhất Việt Nam, là dấu tích sống động của kiến trúc Gothic cổ xưa được du nhập vào miền Trung từ cuối thế kỷ XIX, mang vẻ đẹp trang nghiêm, huyền bí với những vòm cung nhọn và cửa sổ hoa văn tinh xảo. Nằm tại xã An Thạch, huyện Tuy An, tỉnh Phú Yên, cách trung tâm thành phố Tuy Hòa khoảng 35 km về phía Bắc, nhà thờ được khởi công năm 1892 và khánh thành năm 1907, trở thành biểu tượng giao thoa giữa văn hóa phương Tây và bản sắc Việt Nam, nơi du khách không chỉ chiêm ngưỡng kiến trúc mà còn khám phá hành trình lịch sử truyền giáo.

Phú Yên, vùng đất giàu di sản văn hóa, có Nhà thờ Mằng Lăng như một báu vật, được công nhận là di tích lịch sử – văn hóa cấp quốc gia. Với khuôn viên rộng 5.000 m² rợp bóng cây xanh, nhà thờ không chỉ là nơi thờ tự mà còn lưu giữ cuốn sách chữ Quốc ngữ đầu tiên của Việt Nam, thu hút du khách yêu thích kiến trúc cổ và lịch sử tôn giáo. Nơi đây thể hiện sự kiên cường của cộng đồng Công giáo qua hơn một thế kỷ, từ những ngày đầu truyền giáo đến nay, vẫn giữ nguyên vẻ cổ kính dù trải qua bão tố và thời gian.

Lịch Sử Hình Thành – Từ Truyền Giáo Đến Công Trình Biểu Tượng

Lịch sử Nhà thờ Mằng Lăng gắn liền với sự phát triển của Công giáo tại Phú Yên từ thế kỷ XVII. Vùng đất này từng là Trấn Biên dưới thời chúa Nguyễn, với cảng Tiên Châu sầm uất thu hút thương nhân nước ngoài. Năm 1636, công chúa Ngọc Liên – vợ quan trấn thủ Nguyễn Phúc Vinh – rửa tội và truyền giáo, lập nhà nguyện đầu tiên tại dinh Trấn Biên, hình thành nhóm giáo hữu ban đầu. Đến thế kỷ XIX, khi Pháp xâm lược, Công giáo lan rộng hơn, dẫn đến việc xây dựng nhà thờ chính thức.

Năm 1892, linh mục Joseph Lacassagne (Cố Xuân) khởi công xây dựng, với sự hỗ trợ từ linh mục Antoine Wend và cộng đồng địa phương. Công trình kéo dài 15 năm, khánh thành ngày 14/4/1907 do giám mục Grangeon Mẫn chủ trì, đồng thời làm phép ba quả chuông nhập từ Pháp năm 1905. Tên “Mằng Lăng” xuất phát từ rừng cây mảng lăng (họ bằng lăng, hoa tím) bao phủ khu vực, nay chỉ còn chiếc bàn gỗ tròn đường kính 1,7 m làm từ loại cây này như dấu tích xưa.

Trải qua nhiều biến cố, nhà thờ bị hư hại nặng sau bão năm 1924, mái vòm Gothic nguyên bản bị phá hủy và thay bằng trần phẳng gỗ. Dù vậy, nó vẫn là nhà thờ cổ nhất Phú Yên và một trong những lâu đời nhất Việt Nam, chứng kiến sự phát triển của giáo xứ với hơn 1.000 giáo dân. Trong kháng chiến chống Pháp và Mỹ, nhà thờ là nơi trú ẩn và hoạt động bí mật của cộng đồng Công giáo, thể hiện tinh thần đoàn kết tôn giáo – dân tộc.

Vị trí nhà thờ bên bờ nam sông Cái (Kỳ Lộ), cách thị trấn Chí Thạnh 2 km, thuận lợi cho du lịch. Từ Tuy Hòa, du khách đi theo Quốc lộ 1A hướng Bắc khoảng 30-35 km, rẽ vào đường nhựa dẫn đến xã An Thạch, mất 45-60 phút bằng xe máy hoặc ô tô. Gần đó là các điểm như Gành Đá Đĩa (10 km) hay Đầm Ô Loan, dễ kết hợp tour. Khuôn viên rộng lớn với cây cổ thụ và hầm nhỏ dưới đồi giả tạo thành không gian yên bình, lý tưởng cho việc tham quan.

Kiến Trúc Gothic – Sự Giao Thoa Đông – Tây Cổ Kính

Kiến trúc Nhà thờ Mằng Lăng theo phong cách Gothic cổ điển châu Âu (thế kỷ XII-XVI), được các kỹ sư Pháp thiết kế nhưng hòa quyện nét Việt Nam qua họa tiết chạm khắc mộc mạc. Mặt tiền nổi bật với thập tự giá trung tâm, hai tháp chuông cao vút hai bên, và các vòm cung nhọn đặc trưng – biểu tượng của Gothic nhằm hướng tầm nhìn lên trời cao, tượng trưng cho sự vươn tới Chúa.

Cửa chính bằng gỗ chạm trổ tinh xảo với hoa văn địa phương, như lá cây và họa tiết dân gian, tạo sự gần gũi so với Gothic thuần túy ở châu Âu. Các cửa sổ hình búp măng (rose window) và cửa sổ nhọn xung quanh tường cho phép ánh sáng tự nhiên tràn vào, tạo hiệu ứng lung linh huyền bí. Tường ngoài phủ lớp rêu phong xám xanh theo thời gian, tăng vẻ cổ kính, trong khi nội thất có hàng cột đá kết nối bằng vòm cung nhọn, dẫn đến bàn thờ chính uy nghi.

Dù mái vòm bị thay đổi sau bão, không gian bên trong vẫn giữ nét Gothic qua các chi tiết như tượng thánh và tranh kính màu (dù một số hư hỏng). Khu hầm nhỏ dưới khuôn viên, xây kỳ công trong lòng đồi giả, lưu giữ báu vật: cuốn “Phép giảng tám ngày” của Alexandre de Rhodes in năm 1651 tại Roma – sách chữ Quốc ngữ đầu tiên với 319 trang song ngữ Latin-Quốc ngữ sơ khai. Cuốn sách được trưng bày trong hộp kính, là minh chứng cho vai trò của Công giáo trong việc hình thành chữ Quốc ngữ Việt Nam.

So với các nhà thờ Gothic khác như Nhà thờ Đức Bà Sài Gòn hay Nhà thờ Lớn Hà Nội, Mằng Lăng nhỏ hơn (dài 40 m, rộng 15 m) nhưng độc đáo ở sự đơn giản, không cầu kỳ, phản ánh điều kiện địa phương. Lớp rêu phong và cây xanh bao quanh tạo cảm giác hòa hợp với thiên nhiên Phú Yên, nơi sông núi chứng kiến lịch sử truyền giáo.

Trải Nghiệm Tham Quan – Hành Trình Về Với Lịch Sử Và Tâm Linh

Tham quan Nhà thờ Mằng Lăng là hành trình chiêm ngưỡng kiến trúc và tìm hiểu lịch sử, bắt đầu từ khuôn viên yên bình với cây cổ thụ và khu mộ cổ. Du khách có thể dạo bước quanh tháp chuông, lắng nghe tiếng chuông vang vọng – ba quả chuông Pháp từ 1905 vẫn nguyên vẹn, báo hiệu giờ cầu nguyện.

Bên trong thánh đường, ánh sáng qua cửa sổ Gothic tạo không gian thiêng liêng, nơi bạn có thể ngồi chiêm nghiệm hoặc chụp ảnh các chi tiết vòm cung. Hướng dẫn viên địa phương thường kể chuyện về công chúa Ngọc Liên hay Alexandre de Rhodes, giúp hiểu sâu hơn về di sản. Khu hầm là điểm nhấn, với cuốn sách cổ được bảo quản cẩn thận, mở ra trang đầu để du khách đọc chữ Quốc ngữ sơ khai – trải nghiệm giáo dục thú vị về ngôn ngữ Việt Nam.

Thời gian lý tưởng là sáng sớm hoặc chiều muộn, tránh giờ cao điểm lễ để tận hưởng sự tĩnh lặng. Kết hợp với picnic bên sông Cái hoặc thăm làng chài gần đó, chuyến đi trở nên phong phú. Vé tham quan miễn phí, nhưng quyên góp hỗ trợ bảo tồn được khuyến khích. Đối với tín đồ, tham dự thánh lễ Chủ Nhật mang lại trải nghiệm tâm linh sâu sắc.

Ý Nghĩa Văn Hóa Và Tương Lai Bảo Tồn

Nhà thờ Mằng Lăng không chỉ là dấu tích Gothic mà còn là kho tàng văn hóa, lưu giữ di sản chữ Quốc ngữ và lịch sử Công giáo Việt Nam. Nó đại diện cho sự giao thoa Đông-Tây, nơi kiến trúc châu Âu thích nghi với khí hậu nhiệt đới và văn hóa địa phương, góp phần vào bản sắc Phú Yên như vùng đất Phật giáo xen lẫn Công giáo.

Hiện nay, giáo xứ vẫn hoạt động sôi nổi với các hoạt động từ thiện và lễ hội, thu hút du lịch tôn giáo. Tương lai, với nỗ lực bảo tồn từ chính quyền và Giáo hội, nhà thờ sẽ được tu sửa mái vòm và tăng cường hướng dẫn viên, trở thành điểm đến quốc tế. Đây là lời nhắc nhở về giá trị di sản, nơi quá khứ sống động trong hiện tại.

Tóm lại, Nhà thờ Mằng Lăng Phú Yên là dấu tích kiến trúc Gothic cổ xưa, nơi lịch sử, tôn giáo và văn hóa hòa quyện, mang đến hành trình khám phá đầy cảm hứng. Hãy ghé thăm để cảm nhận vẻ đẹp huyền bí này.